با نگاهی به تاریخ گذشته، ملاحظه می شود چیزی تحت عنوان جغرافیای سیاسی دریاها به عنوان یک رشته و یک شاخه که ادبیات علمی مدونی داشته باشد وجود ندارد، ولی از قرون 15 و 16 میلادی مطالبی در حوزه حقوق بین‌الملل، یا قاعده‌گذاری در فضای دریایی وجود داشته است. این در حالی است که در حوزه جغرافیای سیاسی دریاها،‌کنش سیاسی نسبت به فضای دریاها از قدیم الایام توسط دولتها وجود داشته است. برای مثال امور خاصی در حوزه جغرافیای سیاسی دریاها نظیر سلطه بر دریا، کنترل دریاها، نظریه‌های قدرت دریایی، کاربری دریا در حمل و نقل، تولید غذا و…وجود داشته است. اما ادبیاتی تحت عنوان «جغرافیای سیاسی دریاها» وجود نداشته است.

فضاهای جغرافیایی به عنوان چارچوب استقرار موجودات عالم در مقیاس های مختلف از میکرو تا ماکرو (محلی تا کروی) دارای ابعاد سه گانه: طول، عرض و ارتفاع هستند و به مثابه زیستگاه سازه های انسانی عمل می کنند. هر فضای جغرافیایی در قالب یک اکوسیستم جغرافیایی، مرکب از دو ساخت فیزیکی و انسانی می باشد.

 ساخت فیزیکی فضا شامل الگوی سیستماتیک و نظام یافته ای از عناصر طبیعی و مصنوعی است که در حکم فضای زیست، فعالیت و حرکت سازه های انسانی، و سرشار از منابع زیرساختی و روساختی مورد نیاز برای حیات و بقای آنها در مقیاس های مختلف عمل می کند.

ساخت انسانی شامل ابنای بشر در اشکال سازه های سیستماتیک انسانی/ اجتماعی مختلف مرکب از اقوام، گروههای دینی، ملت ها، شهرنشینان، روستا نشینان، عشایر، سازه های سازمانی و کارکردی و غیر آن  می باشد که دارای هویت و ارزشهای مشترک، آرمانها، اهداف و منافع مشترک و در عین حال متعارض و متفاوت با سایر سازه های انسانی می باشند که بر اساس آن اندیشه و کنش ژئوپلیتیکی آنها را شکل می دهد.

این نوشته پیشتر در مهرماه 1396 نگارش شده است.

در بیانی ساده، حاکمان ناشی و کله شق، جز تخریب ره آورد دیگری ندارند. این حکمی فراگیر و جهان شمول است که تجارب آن در دنیا کم نیست. البته پارادایم رایج دموکراسی بروز چنین پدیده هایی را محتمل می­ کند.

کردارهای ترامپ اینگونه است که آمریکا را به سوی تخریب پیش می­برد و این خبر خوبی برای سایر ملت­ها و دولت­هاست. گویی ایالات متحده آمریکا به دوران کهولت خود رسیده است. قرار گرفتن این گونه افراد در قدرت، ایجادکننده نوعی باور کاذب در آنان است که این­ها مظهر قدرت­ اند و هر تصمیمی که بگیرند قابل اجراست و توهمی در آنان شکل می­گیرد که همه باید از آنها پیروی کنند و باید آنان را همراهی کنند و این توهمی خطرناک است. غرور قدرت آنان را فرا می­گیرد و این شروع زوال است. هانتینگتون اصطلاح «تکبر آمریکایی» را به­ کار می­برد. وی می­گوید آمریکا را تکبر آمریکایی ساقط خواهد کرد. نمی­گوید قدرت­های دیگر ایالات متحده آمریکا را از پای در­خواهند­ آورد؛ می­گوید تکبر آمریکایی بزرگ­ترین دشمن آنان است. این تکبر در سیستم آمریکا نهادینه شده است. اکنون در رفتار و حرکات ترامپ هم می­شود این تکبر را دید. فکر می­کند همه باید تابع وی باشند. تصمیم می­گیرد که برجام را پاره کند و انتظار همراهی و تبعیت سایرین را دارد!

انتشار ویروس کرونا و بی عدالتی فضایی/ جغرافیایی

از:

دکتر محمدرضا حافظ نیا. استاد گروه جغرافیای سیاسی دانشگاه تربیت مدرس

دکتر مصطفی قادری حاجت. استادیار گروه جغرافیای سیاسی دانشگاه تربیت مدرس

     نابرابری های ناشی از توزیع  نامتوازن ثروت، فرصت و قدرت در بین مکانها و فضاهای جغرافیایی به عنوان زیستگاه سازه های انسانی که از آن تحت عنوان بی عدالتی فضایی/ جغرافیایی یاد می شود، یکی از پیشرانه های گسترش و تشدید اثرات مخرب بیماریهای اپیدمیک از جمله ویروس کووید 19 است. شکاف فقر و ثروت در فضاهای جغرافیایی به عنوان پدیده ای شوم، مهمترین خروجی ملموس بی­عدالتی فضایی به حساب می آید. فقر عامل تشدید بیماری‌های زمینه‌ ای و باعث کاهش سن آسیب‌پذیری در برابر بیماری­های مختلف می‌شود. این نوشتار ضمن بررسی مقدماتی اثرگذاری بی عدالتی فضایی و کرونا در جوامع پیشرفته، تاثیر بی عدالتی فضایی بر اثرگذاری کرونا در ایران را با توجه به شاخصه های نظام سلامت مورد توجه قرار داده است. 

بحران کرونا و بازآفرینی نقش مرزهای بین­ المللی

از:

دکتر محمدرضا حافظ­نیا؛ استاد جغرافیای سیاسی دانشگاه تربیت مدرس

ابراهیم احمدی؛ دانشجوی دکتری جغرافیای سیاسی دانشگاه تربیت مدرس

بی­تردید بحران کرونا، ضمن یادآوری مفاهیم پایه در جغرافیای سیاسی (سرزمین، ملت، زیستگاه، حاکمیت، حکومت، امنیت، دولت، قلمرو، مرز و…)، با یادآوری نقش مرزها در دفاع از اصل امنیت ملی، حاکمیت ملی، تمامیت ارضی، استقلال ملی، قلمرو آرایی و…، هشدار مجددی بود در جهت فلسفی اندیشی و نگرش عقلایی و واقع بینانه به هستی و کارکرد مرزها. اغراق نیست اگر بگوییم این بحران عامل خیزش مجدد مرزهای جغرافیای سیاسی در همه مقیاسها از محلی/ مکانی تا بین المللی بود.