با نگاهی به تاریخ گذشته، ملاحظه می شود چیزی تحت عنوان جغرافیای سیاسی دریاها به عنوان یک رشته و یک شاخه که ادبیات علمی مدونی داشته باشد وجود ندارد، ولی از قرون 15 و 16 میلادی مطالبی در حوزه حقوق بینالملل، یا قاعدهگذاری در فضای دریایی وجود داشته است. این در حالی است که در حوزه جغرافیای سیاسی دریاها،کنش سیاسی نسبت به فضای دریاها از قدیم الایام توسط دولتها وجود داشته است. برای مثال امور خاصی در حوزه جغرافیای سیاسی دریاها نظیر سلطه بر دریا، کنترل دریاها، نظریههای قدرت دریایی، کاربری دریا در حمل و نقل، تولید غذا و…وجود داشته است. اما ادبیاتی تحت عنوان «جغرافیای سیاسی دریاها» وجود نداشته است.
راهبرد منطقی سازی ساختار سازمانی حکومت ها (با تاکید بر ج. ا. ایران )
فضاهای جغرافیایی به عنوان چارچوب استقرار موجودات عالم در مقیاس های مختلف از میکرو تا ماکرو (محلی تا کروی) دارای ابعاد سه گانه: طول، عرض و ارتفاع هستند و به مثابه زیستگاه سازه های انسانی عمل می کنند. هر فضای جغرافیایی در قالب یک اکوسیستم جغرافیایی، مرکب از دو ساخت فیزیکی و انسانی می باشد.
ساخت فیزیکی فضا شامل الگوی سیستماتیک و نظام یافته ای از عناصر طبیعی و مصنوعی است که در حکم فضای زیست، فعالیت و حرکت سازه های انسانی، و سرشار از منابع زیرساختی و روساختی مورد نیاز برای حیات و بقای آنها در مقیاس های مختلف عمل می کند.
ساخت انسانی شامل ابنای بشر در اشکال سازه های سیستماتیک انسانی/ اجتماعی مختلف مرکب از اقوام، گروههای دینی، ملت ها، شهرنشینان، روستا نشینان، عشایر، سازه های سازمانی و کارکردی و غیر آن می باشد که دارای هویت و ارزشهای مشترک، آرمانها، اهداف و منافع مشترک و در عین حال متعارض و متفاوت با سایر سازه های انسانی می باشند که بر اساس آن اندیشه و کنش ژئوپلیتیکی آنها را شکل می دهد.
پرسش و پاسخ: تفاهم نامه 25 ساله ایران و چین
استاد ارجمند جناب آقای دکتر محمدرضا حافظ نیا
سلام و علیکم
نظر به تخصص حضرتعالی، با توجه به امضای تفاهم نامه همکاری 25 ساله ایران و چین، انجمن ژئوپلیتیک ایران به عنوان مرجع دانش ژئوپلیتیک و جغرافیای سیاسی در نظر دارد در قالب چهار سوال ذیل نگاهی ژئوپلیتیکی به این قرارداد داشته باشد.
تحلیل ژئوپلیتیکی سناریوهای محتمل درباره برنامه جامع اقدام مشترک (برجام)
این نوشته پیشتر در مهرماه 1396 نگارش شده است.
در بیانی ساده، حاکمان ناشی و کله شق، جز تخریب ره آورد دیگری ندارند. این حکمی فراگیر و جهان شمول است که تجارب آن در دنیا کم نیست. البته پارادایم رایج دموکراسی بروز چنین پدیده هایی را محتمل می کند.
کردارهای ترامپ اینگونه است که آمریکا را به سوی تخریب پیش میبرد و این خبر خوبی برای سایر ملتها و دولتهاست. گویی ایالات متحده آمریکا به دوران کهولت خود رسیده است. قرار گرفتن این گونه افراد در قدرت، ایجادکننده نوعی باور کاذب در آنان است که اینها مظهر قدرت اند و هر تصمیمی که بگیرند قابل اجراست و توهمی در آنان شکل میگیرد که همه باید از آنها پیروی کنند و باید آنان را همراهی کنند و این توهمی خطرناک است. غرور قدرت آنان را فرا میگیرد و این شروع زوال است. هانتینگتون اصطلاح «تکبر آمریکایی» را به کار میبرد. وی میگوید آمریکا را تکبر آمریکایی ساقط خواهد کرد. نمیگوید قدرتهای دیگر ایالات متحده آمریکا را از پای درخواهند آورد؛ میگوید تکبر آمریکایی بزرگترین دشمن آنان است. این تکبر در سیستم آمریکا نهادینه شده است. اکنون در رفتار و حرکات ترامپ هم میشود این تکبر را دید. فکر میکند همه باید تابع وی باشند. تصمیم میگیرد که برجام را پاره کند و انتظار همراهی و تبعیت سایرین را دارد!
قدردانی از دکتر محمدرضا حافظ نیا به عنوان چهره ماندگار جغرافیا، تاریخ و باستان شناسی
در مراسم روز پژوهش که با حضور وزیر علوم برگزار شد از دکتر محمدرضا حافظ نیا عضو هیأت علمی دانشگاه به عنوان چهره ماندگار تقدیر به عمل آمد.
در آئین روز پژوهش و معرفی برگزیدگان پژوهشی ۱۳ دانشگاه برتر کشور که چهارشنبه ۲۶ آذر با حضور دکتر منصور غلامی وزیر علوم برگزار شد، از دکتر محمدرضا حافظ نیا عضو هیات علمی دانشکده علوم انسانی دانشگاه در گروه علوم جغرافیا، تاریخ و باستان شناسی، به عنوان استاد چهره ماندگار تقدیر به عمل آمد.
تعریف فضا و مفاهیم فضایی
فضا:. فضا عبارتست از مجموعه ای از مکانها که با هم دارای ارتباط نظام یافته و سیستماتیک باشند. در مقیاس شهرها، کلیت شهر بر روی نقشه، یک مکان است. ولی شهر خود دارای فضای سه بعدی است که واجد انبوهی از مکانهای خردتر است که در درون شهر با یکدیگر دارای روابط سیستماتیک می باشند. بر این اساس فضای شهری در واقع یک اکوسیستم جغرافیایی را تشکیل می دهد.
سخنرانی مبانی فلسفی پایداری و ابدی بودن مرزها
سخنرانی مبانی فلسفی پایداری و ابدی بودن مرزها، در همایش مرز در دانشگاه فردوسی مشهد- ۷ آبان ۱۳۹۹
طرح تحول بنیادین ساختار سازمانی و دستگاه اداری حکومت جمهوری اسلامی ایران
طرح تحول بنیادین ساختار سازمانی و دستگاه اداری حکومت جمهوری اسلامی ایران
( مبتنی بر فلسفه جغرافیایی حکومت )
از:دکتر محمدرضا حافظ نیا
استاد جغرافیای سیاسی و ژئوپلیتیک دانشگاه تربیت مدرس
برای ارائه به:
همایش ملی جغرافیای سیاسی کاربردی، مهر ماه 1391
بلحاظ نظری از منظر جغرافیای سیاسی، کشور به عنوان پدیده ای سیاسی/ فضایی از سه رکن اساسی به شرح زیر برخوردار است ( حافظ نیا،1381: 7):
- سرزمین، یا قلمرو جغرافیایی زیستگاه ملت، و نیز قلمرو فرمانروایی اعتباری حکومت که ممکن است الحاق و انتزاع در آن صورت بگیرد. اما پایدار و ابدی است. هر چند ممکن است همراه با انسانهای ساکن و وابسته به آن دارای انقباض و انبساط فضایی بشود.
- ملت، یا سازه انسانی، که زیستگاهشان قلمرو جغرافیایی کشور است «Homeland-Motherland» و از حق طبیعی تابعیت و نتیجتا از حقوق شهروندی برخوردارند، و با حفظ رابطه نسلی بین پیشینیان و آیندگان، موجودی ابدی و پایدار می باشد. ملت خط تاریخی دارد یعنی گذشته، حال و آینده آن بهم مرتبط است.
- حکومت، از منظر جغرافیای سیاسی، حکومت و یا ساختار سیاسی کشورها رو بنا هستند و زیربنای آن دو رکن: قلمرو سرزمین و ملت می باشد. حکومت از لحاظ انتزاعی پایدار و ابدی است ولی بلحاظ واقعی ابدی نیست و متغیر و ناثابت است. چون حکومتها و رژیمها تغییر میکنند و هیچ حکومت و رژیم خاصی، ابدی نبوده و نمی باشد. شاخص رژیمها ایدئولوژی سیاسی و قانون اساسی آنها است. حکومت یعنی کل ساختار سیاسی، اما دولت یعنی قوه مجریه.
انتشار ویروس کرونا و بی عدالتی فضایی/ جغرافیایی
انتشار ویروس کرونا و بی عدالتی فضایی/ جغرافیایی
از:
دکتر محمدرضا حافظ نیا. استاد گروه جغرافیای سیاسی دانشگاه تربیت مدرس
دکتر مصطفی قادری حاجت. استادیار گروه جغرافیای سیاسی دانشگاه تربیت مدرس
نابرابری های ناشی از توزیع نامتوازن ثروت، فرصت و قدرت در بین مکانها و فضاهای جغرافیایی به عنوان زیستگاه سازه های انسانی که از آن تحت عنوان بی عدالتی فضایی/ جغرافیایی یاد می شود، یکی از پیشرانه های گسترش و تشدید اثرات مخرب بیماریهای اپیدمیک از جمله ویروس کووید 19 است. شکاف فقر و ثروت در فضاهای جغرافیایی به عنوان پدیده ای شوم، مهمترین خروجی ملموس بیعدالتی فضایی به حساب می آید. فقر عامل تشدید بیماریهای زمینه ای و باعث کاهش سن آسیبپذیری در برابر بیماریهای مختلف میشود. این نوشتار ضمن بررسی مقدماتی اثرگذاری بی عدالتی فضایی و کرونا در جوامع پیشرفته، تاثیر بی عدالتی فضایی بر اثرگذاری کرونا در ایران را با توجه به شاخصه های نظام سلامت مورد توجه قرار داده است.
بحران کرونا و بازآفرینی نقش مرزهای بین المللی
بحران کرونا و بازآفرینی نقش مرزهای بین المللی
از:
دکتر محمدرضا حافظنیا؛ استاد جغرافیای سیاسی دانشگاه تربیت مدرس
ابراهیم احمدی؛ دانشجوی دکتری جغرافیای سیاسی دانشگاه تربیت مدرس
بیتردید بحران کرونا، ضمن یادآوری مفاهیم پایه در جغرافیای سیاسی (سرزمین، ملت، زیستگاه، حاکمیت، حکومت، امنیت، دولت، قلمرو، مرز و…)، با یادآوری نقش مرزها در دفاع از اصل امنیت ملی، حاکمیت ملی، تمامیت ارضی، استقلال ملی، قلمرو آرایی و…، هشدار مجددی بود در جهت فلسفی اندیشی و نگرش عقلایی و واقع بینانه به هستی و کارکرد مرزها. اغراق نیست اگر بگوییم این بحران عامل خیزش مجدد مرزهای جغرافیای سیاسی در همه مقیاسها از محلی/ مکانی تا بین المللی بود.