راهبرد جغرافياي سياسي/ ژئوپلیتیکی حل بحران کرونا و بيماري هاي پاندميک
راهبرد جغرافياي سياسي/ ژئوپلیتیکی حل بحران کرونا و بيماري هاي پاندميک
از:
دکتر محمدرضا حافظ نيا، استاد جغرافياي سياسي دانشگاه تربيت مدرس
دکتر ابراهيم رومينا، استاديار جغرافياي سياسي دانشگاه تربيت مدرس
جهان از اواخر سال 2019 تا کنون، در تلاطم و نابسامانی ناشي از بيماري واگیر دار کرونا (COVID- 19) بسر می‌برد) WTO. (1), 2020 (. ویروسي مخرب، که مي‌‌تواند درس‌‌آموخته‌‌هاي فراواني براي جهان آسيب‌‌پذير داشته باشد. در اندک زماني، مرزهاي جهاني را در نوردید و وارد ساير فضاهاي جغرافيايي و تمامی کشورهای جهان که متأثر از شبکه پیچیده و درهم‌تنیده اقتصادي، اجتماعي و کنش‌های فضايي بودند گرديد.
جهان قرن بيست و يکم، توسط يکي از ريزترين موجودات ميکروسکوپي تهديد شد. يکي از فرضیه‌ها این است که چون الزامات نظم طبيعي اکوسیستم‌های جغرافيايي ناديده گرفته شده است، طبيعت صريحترين واکنش‌ها و پاسخ‌ها را به تخريبکنندگان خود داده، و در صورت تداوم تخريب، نيز خواهد داد (Andrawes, 2020). البته کوويد 19 اولين و آخرين اپيدمي پاندميک در زندگي بشر نمی‌باشد، بلکه بخشي از روند تاريخي پديده بیماری‌های واگيردار و قابل گسترش جهاني در کره زمين است، که موارد ديگر آن نيز در آينده ظهور خواهند کرد. بنابراين بر پايه هر تجربه‌ای از این دست، سازمان بهداشت جهاني، حکومت‌های ملي، دولت‌های محلي، نهادهاي مدني و شهروندان بايد همواره الگوي واکنشي مناسب و سينرژيک را براي تقابل با آن‌ها طراحي و با آمادگي قبلي اجرا نمايند.
جهش جهاني اين ويروس از يک ارگانيسم زنده (خفاش، مورچه‌‌خوار پولک‌دار يا هر موجود ديگري) در يک فضاي ميکرو، يعني بازار محلي در شهر ووهان آغاز شد (Hui and others, 2020: 265-266). ليکن الگوي انتقال و گسترش آن بگونه‌ای بود که به سرعت فضاي کروي را فرا گرفت و به‌صورت يک اپيدمي جهاني و پاندميک درآمد (Roumina, 2020). پيدايش محلي، ضعف دانش علمي، سرعت انتقال، الگوي پخش جغرافيايي، فراگيري جهاني، واکنش متفاوت و تردیدآمیز حکومت‌ها و نيز تأثیرات مخرب و همه‌جانبه آن، مي‌‌تواند تجربه‌اي براي حکومت‌ها، شهروندان و مواجهه مشترک جامعه جهاني با تهديدات مشابه در آينده باشد.
در سطح جهاني، الگوي انتشار ويروس همه‌‌گير بوده و تمامی کشورهای جهان را در بر گرفته است (سازمان بهداشت جهانی، 6/2/1399). حتي کشورهايي که قدرت کنترلي بالايي در مقابل انتشار آن داشتهاند، تنها از ورود آن براي زمان محدودي جلوگيري کردهاند، و از پيامدهاي دهشتناک اقتصادي و سيطره جهاني هراس کرونايي رهايي نيافتهاند. در حال حاضر کنش‌های فضايي، اقتصادي و اجتماعي جهان تحت تأثیر اين هيولا، کاهش چشمگيري يافته است. زنجيره توليد، توزيع و مصرف جهاني، حداقل براي کوتاه‌مدت از روند طبيعي خارج شده است (Nguyen, Apr 24, 2020). بدلیل کاهش فعالیتهای تولیدی و حمل و نقل جهانی، مصرف نفت به پایین ترین حد خود رسید و بهای آن نیز منفی شد. بسياري از فعاليتهاي اقتصادي، اجتماعي، فرهنگي، علمي و اداري همچون کسب و کارها، تجارت، حمل و نقل، آموزش، مناسک مذهبي و ديني، توريسم و غير آن در سراسر جهان با افت چشمگيري مواجه گردید. سير کاهشي رشد اقتصادي جهان و سقوط شاخص بورس در کشورهاي توسعه يافته علائم نگران‌کننده انتشار پاندميک کرونا در جهان است (The Economic Times,2020). شبکه ای بودن و درهم تنيدگي اقتصادي جهان از يکسو، و تأثیرات گسترده اين پديده در کشورهاي توسعه يافته صنعتي موضوعاتي هستند که دگرگوني ناشي از آن براي مدت‌ها، بر کل اقتصاد جهان سايه خواهند افکند. به نظر می‌رسد سايه سنگين الگوي پخش جهاني توليدات اقتصادي چين، با انتشار سريع ويروس کرونا در ساير مناطق جهان رابطه مستقيم دارد. چنانچه اين پديده در کشوري غیرمشابه با چين اتفاق ميافتاد، احتمالاً به اين سرعت گسترش جغرافیایی/ فضايي پيدا نمی‌کرد. الگوي مکاني و زماني انتشار کرونا، نشان دهنده قدرت و نفوذ ژئوپليتيکي چين در ساير فضاهاي جغرافيايي کره زمين است.
اگر چه برخي از کشورها اقدام به بستن مرزهاي جغرافياي سياسي خود، جهت ممانعت از ورود اين ويروس نمودند، ليکن توفيقي نيافتند و انتشار آن جهاني شد. بستن و يا کنترل شتاب‌زده و غير سيستماتيک و ناقص مرزها در مقیاس‌های مختلف محلي و ملي اولين اقدام حکومت‌ها بود، که تنها بخشي از کشورهاي جهان تا حدودي موفقيت نسبي در اين زمينه کسب کردند (Worldometers Website, 2020). البته به نظر می‌رسد بستن و يا کنترل شديد مرزهاي بین‌المللی و داخلي کشورها با نگرش سلولي به مکان و فضاي جغرافيايي به عنوان زيستگاه سازه‌های انساني، با هدف لغو و يا تقليل تراکنش‌های فضايي تا سر حد ضرورت‌های اجتناب‌ناپذیر، راه‌حلی است که امکان کنترل بیماری‌های اپيدميک و حفاظت از ايمني و تضمين سلامت انسان‌ها و سازه‌های انساني ميکرو و ماکرو را فراهم می‌کند.
ولي متأسفانه بهر دليلي حکومت و دولت چين به عنوان خاستگاه و منشا جغرافيايي اپيدمي کرونا (کوويد 19)، (Shadi, 2020) و سپس سازمان بهداشت جهاني، و به دنبال آن حکومت‌های ملي کشورها، نسبت به اين مسئوليت سياسي/ جغرافيايي بی‌اعتنایی کرده و از اتخاذ استراتژي ژئوپليتيکي براي مهار آن غفلت نمودند، و يا با تأخیر و به صورت ناقص و نارسا عمل کرده و باعث انتشار اين ويروس خطرناک واگيردار در مقياس جهاني و کروي و به صورت پاندميک شدند. آن‌ها بايد مسئوليت عواقب کم‌توجهی يا بی‌توجهی به استراتژي مزبور و يا تأخیر در اقدام مناسب براي مهار کرونا و توسعه تهديد بهداشتي عليه فضاهاي جغرافياي خرد و کلان که به مثابه زيستگاه سازه‌های انساني و نيز کليت جامعه بشري عمل می‌کند را بپذيرند.
حداقل يک تفاوت بين رفتار اوليه حکومت‌ها در واکنش فضايي/ جغرافيايي نسبت به بحران ويروس کرونا وجود داشت. آن اينکه، کرونا از استان ووهان در بخش مرکزي کشور چين شروع شد. ليکن حکومت چين با اتخاذ استراتژي جغرافيايي ايزولاسيون مکاني و قطع يا کاهش شديد کنش‌های متقابل فضايي/ مکاني، و اعمال سياست‌‌هاي سخت‌‌گيرانه حکومتي مانع از پخش بيماري به ساير مکان‌ها و فضاهاي جغرافيايي کشور چين گرديد (Financial Times,2020). ولي در برخي از کشورهاي جهان همچون تعدادي از کشورهاي اروپايي، ايران و ایالات متحده آمريکا، حکومت‌ها واکنش جغرافيايي تأخیری، تردیدآمیز و غير سيستماتيک انجام دادند و سبب شدند که اپيدمي مزبور به سرعت از کانون و مکان اوليه بيماري، به ساير فضاهاي جغرافيايي درون کشوري و برون کشوري منتشر شود، و آلودگي جغرافيايي غیرقابل کنترلی را ايجاد نمايد.
اين تجربه نشان داد که به نظر ميرسد دستگاه‌های سياسي منسجم و داراي توان کنترلي بالا، صرف‌نظر از ايدئولوژي سياسي مربوطه، در رابطه با امنيت زيستي و سلامت و مصالح شهروندان خود به عنوان يک امر حياتي، مسئولانه‌تر و موفقتر از سيستمهاي سياسي متکثر و ناتوان عمل می‌کنند. اين تجربه می‌تواند منشأ و سرآغازي براي بروز تحول نگرشي و ايدئولوژيک در شهروندان کشورها نسبت به اندیشه‌های سياسي و پارادایم‌های حکومتي در جهان باشد، و اينکه تصورات و انتظارات خود را از ساختار و کارکرد حکومت‌ها و نيز معيار مقبوليت و مشروعيت آن‌ها تغيير دهند.
سطح توسعه و نيز ارتباطات گستردهتر با چين، نشان از اين دارد که کشورهاي توسعه يافته و نيز آن‌هایی که در شبکه اقتصادي چين وابسته‌تر هستند بيشتر از کشورهاي توسعه‌نیافته، درگير اين ويروس شدند. بيشترين افراد مبتلا و بيشترين افراد کشته شده از اینگونه کشورها هستند. به نظر ميرسد بين توسعه‌یافتگی و نيز سطح وابستگي به اقتصاد چين، با افزايش افراد مبتلا و انتشار ويروس کرونا رابطه مستقيمي وجود دارد (Goldin,2020). اين امر منعکس‌کننده سطح بالا و چندوجهی تراکنش‌ها و وابستگي متقابل فضايي بين اینگونه کشورها با کشور چين به‌عنوان کانون و خاستگاه جغرافيايي کوويد 19 است، که در وهله اول باعث اصابت انتشار ويروس از چين بر فضاي جغرافيايي آن‌ها، و سپس قرار گرفتن چرخه پخش ويروس در الگوهاي کنش فضايي منطقه‌ای و محلي کشورهای ثاني و ثالث گرديد. اين فرايند باعث پخش مضاعف و گستردهتر ويروس کوويد 19در فضاهاي جغرافيايي قاره‌های ديگر و نهایتاً فراگيري جهاني آن شد. انتشار و همه‌گیری ويروس مزبور در کشورهاي عربستان، ايران، ايتاليا، ترکيه، خاورميانه، فرانسه، انگليس، کشورهاي اروپاي غربي و شرقي، روسيه، امريکا و کانادا و غيره که عمدتاً جزو کشورهاي توسعه يافته و يا مرتبط با اقتصاد چين می‌باشند، در قالب مدل وابستگي متقابل جغرافیایی/ فضايي موصوف قابل تبيين است.
در سطح بين‌المللي، کشورهايي که در مرحله اول گسترش ويروس، تراکنش‌های فضايي و تعاملات خود را با کانون انتشار، يعني کشور چين کاهش داده، يا مديريت کردند، آسيب کمتري ديدند و کشورهايي نظير ايران که با جدي نگرفتن تهديد مزبور، تراکنش‌های فضايي را در بازه زماني بيشتري تداوم دادند، در معرض آسيب بيشتري قرار گرفتند.
کشورهاي درگير با بيماري، در سطح ملي با چالش‌های متعددي مواجه هستند. در اکثر کشورهاي مبتلابه، اقتصاد ملي آن‌ها آرايشي کرونايي به‌صورت رسمي و غيررسمي به خود گرفته است. تخصيص منابع مالي هنگفت براي پيشگيري، مبارزه، تأمین اقلام پزشکي و تأمین هزينههاي درماني، فشارهاي زیادی را به اقتصاد آن‌ها تحميل کرده است. از سوي ديگر، بحران در کسب‌وکارهاي کوچک و متوسط و بنگاه‌هاي بزرگ بالادستي، سبب کاهش توليد ملي شده، فرايند رشد و توسعه اقتصادي را با چالش بزرگي مواجه کرده است. در سطح غيررسمي اقتصادي نيز، رونق اقتصاد سياه در سيستمهاي اقتصادي داراي شکاف، ناکارآمدي آن‌ها را در چنين شرايطي عيان‌‌تر نموده است. اين مسئله در کشورهايي که سطح انتشار گسترده‌‌اي از ويروس را تجربه مي‌‌کنند و از منابع مالي و ذخاير مناسب مادي برخوردار نيستند وخيم‌‌تر است. هر چند هزينههاي از دست‌رفته در کشورهاي توسعه يافته بسيار بيشتر از کشورهاي در حال توسعه است و ضرر و زيانهاي آن‌ها نيز بيشتر می شود.
همان‌گونه که از نظر پزشکي، افراد سالم با سيستم بدني ايمن و مقاوم، آسیب‌پذیری کمتري در مواجهه با ويروس دارند (WHO (2), 2020)، در سطح ملي نيز، سيستمهاي قوي و تاب‌‌آور در چنين شرايطي، توان عبور از بحران را خواهند داشت و سيستمهاي ضعيف با چالش بزرگ ناشي از پيامدهاي بحران کرونا مواجه خواهند شد. احتمالاً، آثار کرونا در چنين سيستمهايي براي چندين دهه باقي خواهد ماند.
با توجه به مطالب فوق، بحران کرونا در حالي يکي از کم‌‌سابقه‌‌ترين بحران‌های ژئوپليتيکي چند دهه اخير است که به‌سرعت غيرقابل باوري در جهان منتشر شده و امنيت جغرافيايي، زيستي، اقتصادي و اجتماعي مکان‌ها و فضاها را آسیب‌پذیر کرده و جهانيان را در شوک گسترده و نگراني فوق‌العاده‌ای فرو برده و تا حدي زمین‌گیر کرده است. منشأ اين ويروس هر چه و يا هر کجا باشد، اثرات و پيامدهاي آن جهانگیر است. در اندک‌‌زماني گسترش يافته، میلیون‌ها نفر را مبتلا کرده و چندين هزار نفر را به کام مرگ کشانده است. روند رو به رشد اقتصاد جهاني را در کشورهاي توسعه يافته با کندي غيرقابل باوري مواجه ساخته و ممکن است کشورهاي در حال‌توسعه درگير با اين پديده را به سمت ورشکستگي و يا فروپاشي اقتصادي سوق دهد. اين دشمن خطرناک، نه جنگ‌‌افزاري دارد و نه تجهيزات پيچيده‌‌اي، ليکن از طريق افراد و نيازها و تعاملات فضايي، اقتصادي و اجتماعي بشر گسترش يافته است و به بزرگ‌ترین چالش جهان در کوتاه مدت تبدیل‌شده و کنش‌های فضايي دو جانبه و چند جانبه را در همه سطوح و مقیاس‌های محلي، ناحیه‌ای، ملي، منطقه‌ای و جهاني به حداقل رسانده است.
بنابراين مقابله با تهديد کرونا و بیماری‌های نوظهور مشابه و پاندمیک، پارادايم عملياتي جديدي را در تفکر بشري طلب می‌کند که فارغ از دشمن‌‌سازي‌‌هاي ناشي از روابط قدرت، در جهان درهم‌تنیده و به هم وابسته، همکاری‌های بين کشوري در مقیاس‌های منطقه‌ای و جهاني را ضرورت مي‌‌بخشد. واقعيت اين است که هیچ کشوری به تنهایی، حتي اگر قدرتمندترین کشور جهان نظیر آمریکا باشد، توانايي کامل مقابله با تبعات بحران کرونا و يا بحران‌های شبيه آن را ندارند. همچنان که بحران کرونا جهانگیر است، راه خروج از آن نيز نيازمند انديشه‌‌اي جهاني بر مبناي راهبردي ژئوپليتيکي است.
تجربه اين بحران جهاني نشان مي‌‌دهد که تهديد ميکروبي اختصاصي يک يا چند کشور نيست، بلکه تهديد و انتشار آن در يک کشور به معني تهديد و انتشار آن براي همه کشورهاي جهان و تمام بشريت و احتمالاً حيات کروي در زمين است (WTO (3), 2020). همچنين مقابله و کنترل اين تهديد بسيار گستردهتر از توان يک حکومت ملي و يا سيستم سياسي منطقه‌ای مانند اتحاديه اروپاست. از این‌رو هيچ جايگزيني براي کنترل آن به جزء اتکا به همکاری‌های همه‌جانبه و با مشارکت تمام کشورهاي جهان وجود ندارد. اين بحران مي‌‌تواند يک الگوي همکاري ژئوپليتيکي بر مبناي صلح را براي بحران‌های نوپدید شکل دهد.
ابعاد راهبرد ژئوپليتيکي مقابله و کنترل بحران کرونا و ساير اپیدمی‌های پاندميک در جهان عبارت‌اند از:
1- مسئولیت‌پذیری اولیه و آنی شوراي امنيت و مجمع عمومي سازمان ملل متحد به‌عنوان نهاد مديريت سياسي فضاي کروي، در پذيرش اپیدمی‌های پاندميک به‌عنوان تهديد امنيت بین‌المللی، و سپس بسيج فوری کشورها و حکومت‌ها براي مقابله و کنترل آن، با محوريت سازمان بهداشت جهاني؛
2- مسئولیت‌پذیری ذاتي سازمان بهداشت جهاني براي به عهده گرفتن مدیریت پروژه عملياتي مقابله و کنترل جدي اپيدمي در همان آغاز پيدايش؛ و اکتفا نکردن به ايفاي نقش صرفاً اخلاقي و ارشادي و مشاوره و غيره؛
3- ايجاد نگرش و تلقي مشترک از اپيدمي در بين همه حکومت‌های عضو سازمان ملل متحد، به‌عنوان تهديد امنيت ملي براي همه کشورها و ملت‌ها؛
4- به عهده گرفتن ابتکار عمل همکاری‌های بین‌المللی و ايجاد سازوکار مقتدر براي شکل دادن به همکاری‌های بين حکومتي و بين کشوري سريع و مؤثر، براي مقابله با اپيدمي در سطوح منطقه‌ای و جهاني، توسط سازمان بهداشت جهاني؛
5- سازمان‌دهی تيمهاي عملياتي کمک و پشتيباني تخصصي، فني و مشاوره‌ای بین‌المللی به کشور / کشورهاي درگير با اپيدمي؛
6- تقسیم‌کار و تعهدات ناشي از مسئولیت‌پذیری همگاني کشورها در مبارزه با اپيدمي، و نيز بسيج امکانات بین‌المللی و کشورهاي غير درگير براي پشتيباني از کشورهاي درگير، توسط سازمان بهداشت جهانی؛
7- ايجاد سيستم يکپارچه مديريت سياسي فضا بين سطوح بین‌المللی، منطقه‌ای، ملي، ناحیه‌ای، محلي و سکونتگاهي، در تعامل بين سازمان بهداشت جهاني و حکومت‌های ملي، براي تقابل سازمان‌یافته، هدفمند و مؤثر با اپيدمي؛
8- تلقي تهديد امنيت ملي از انتشار اپیدمی‌ها به درون فضاي جغرافيايي کشور و زيستگاه ملت توسط حکومت‌های ملي؛
9- داشتن نگرش سلولي به مکان‌ها و فضاهاي زيست انسان‌ها در مقياس ميکرو (ترجیحاً مقياس خانوادگي سکونت)؛
10- تعبيه سيستمهاي فني، نهادي و تخصصي براي پايش و هشدار ملي در رابطه با اپیدمی‌های نوپدید و حتی عادي در کشور؛
11- مسئولیت‌پذیری سريع و مؤثر حکومت‌های ملي، براي مقابله و کنترل تهديدات ميکروبي و حفاظت از امنيت زيستي شهروندان و سکونتگاه‌ها در برابر اپیدمی ها؛
12- فعال کردن سريع کارکرد کنترلي و احیاناً انسدادي مرزها و گذرگاه‌های زميني، هوايي و دريايي کشور و کاهش يا توقف تراکنش‌های جغرافیایی/ فضایی در ابعاد مختلف اجتماعي، اقتصادي و فرهنگي برون کشوري به‌ویژه با کشورها و فضاهاي جغرافيايي آلوده؛
13- ساماندهي و انسجام بخشی ساختاري و کارکردي و دادن اقتدار به سيستم عامل ملي و محلي مقابله با اپيدمي؛
14- ايزولاسيون فوري، و کنترل جدي و تقليل تراکنش‌های جغرافیایی (مکانی/ فضایی) درون کشوري متهم به آلودگي؛
15- اعمال کنترلهاي بهداشتي بر افراد آلوده، و تفکيک و ايزولاسيون مکاني آن‌ها از بقيه شهروندان؛
16- توجيه شهروندان و نهادهاي مدني بر مسئولیت‌پذیری اخلاقي و حقوقي در قبال سلامت ديگر شهروندان، و نيز جلب همکاري و همراهي آن‌ها با حکومت و برنامه‌های مقابله و کنترل اپیدمی؛
17- تاسیس و یا ساماندهي نهاد ارتش زيستي پایدار در برابر تهديدات زيستي آينده کشور، با هدف تأمین و تضمين امنيت بهداشتي، غذايي، جسمي و رواني شهروندان و مکان‌ها و فضاهاي جغرافيايي درون کشوري؛
18- برقراري سيستم مديريت منسجم چند سطحي و چند بعدی با تقسیم‌کار دقيق، بين سطوح ملي، استاني، محلي و سکونتگاهي در شرايط فراگيري و پخش اپيدمي در پهنه کشور؛
19- اتخاذ سیاست‌ها و انجام اقدامات جبراني توسط حکومت مرکزي و دولت‌های محلي براي تأمین خدمات اجتماعي و رفاهی، ايمني زيستي، خدمات بهداشتي و درماني، آسیب‌های شغلي، حمایت‌های اقتصادي و مالي و غيره در دوره انتشار اپيدمي براي شهروندان آسیب‌زده يا آسیب‌پذیر و تعين هزینه‌های آن‌ها از منابع عمومي و ملي؛
20- پايش مستمر وضعيت اپيدمي، و هم‌زمان با آغاز روند کاهش و انقباض فضايي/ اجتماعي آن در کشور، اجراي فرايند تدريجي کاهش محدودیت‌های جغرافيايي/ اجتماعي در سطوح محلي و ملي توسط حکومت مرکزی، و عادی‌سازی شرايط زندگي شهروندان در کشور و نائل آمدن به مرحله پاياني بحران.
فهرست منابع:
1. Andrawes, Sherif. (2020). COVID-19: A message from our Global Head of Natural Resources. 20 April 2020. In: https://www.bdo.global/en-gb/insights/global-industries/natural-resources/covid-19-a-message-from-our-global-head-of-natural-resources
2. Hui, David S. and others. (2020). the continuing 2019-nCoV epidemic threat of novel coronaviruses to global health — the latest 2019 novel coronavirus outbreak in Wuhan, China. International Journal of Infectious Diseases. Volume 91, February 2020, Pages 264-266. In: https://doi.org/10.1016/j.ijid.2020.01.009.
3. Goldin, Lan. (2020). Coronavirus is the biggest disaster for developing nations in our lifetime. The Guardian. In: https://www.theguardian.com/commentisfree/2020/apr/21/coronavirus-disaster-developing-nations-global-marshall-plan
4. Nguyen, Janet. (2020). Market reactions to COVID-19: Stocks rise at the end of the week. In: https://www.marketplace.org/2020/04/22/how-the-markets-are-reacting-to-covid-19/
5. Financial Times. (2020). Inside Wuhan: China’s struggle to control the virus — and the narrative. In: https://www.ft.com/content/61ec68d8-8432-11ea-b872-8db45d5f6714
6. Roumina, Ebrahim. (2020). Corona and the Need for Regional, Global Cooperation. 11/03/2020. In: https://www.scfr.ir/en/socioculture/122306/corona-and-the-need-for-regional-global-cooperation/.
7. Shadi Hamid, (2020). China is Avoiding Blame by Trolling the World. In: https://www.theatlantic.com/ideas/archive/2020/03/china-trolling-world-and-avoiding-blame/608332/
8. The Economic Times. (2020). Global economy could shrink by almost 1% in 2020 due to COVID-19 pandemic: United Nations. In: https://economictimes.indiatimes.com/news/international/business/global-economy-could-shrink-by-almost-1-in-2020-due-to-covid-19-pandemic-united-nations/articleshow/74943235.cms?from=mdr
9. Worldometers Website, (2020). Total Coronavirus Cases in South Korea. In: https://www.worldometers.info/coronavirus/country/south-korea/
10. WTO (1), (2020). WHO Director-General’s opening remarks at the media briefing on COVID-19. In: https://www.who.int/dg/speeches/detail/who-director-general-s-opening-remarks-at-the-media-briefing-on-covid-19—11-march-2020
11. WTO (2), .(2020). Coronavirus disease (COVID-19) advice for the public: Myth busters. https://www.who.int/emergencies/diseases/novel-coronavirus-2019/advice-for-public/myth-busters.
12. WTO (3), .(2020). Connecting the world to combat coronavirus. In: https://www.who.int/news-room/campaigns/connecting-the-world-to-combat-coronavirus
بازدید کل: 742 , بازدید امروز: 1
دکتر محمدرضا حافظ نیا متولد۱۳۳۴ در روستای خراشاد شهرستان بیرجند، و استاد پایه 44 گروه جغرافیای سیاسی دانشگاه تربیت مدرس است. تخصص ایشان جغرافیای سیاسی و ژئوپلیتیک است. وی در سال ۱۳۶۹ به عنوان اولین فارغ التحصیل دوره های دکتری دانشگاه تربیت مدرس موفق به اخذ مدرک دکتری در رشته جغرافیای سیاسی شد.
0 نظرات