بحثی درباره ماهیت و مفهوم فضای جغرافیایی

از دکتر محمد رضا حافظ نیا، استاد جغرافیای سیاسی دانشگاه تربیت مدرس

تدوین کننده: محمد شهاب احمدی (برگرفته از مباحث کلاس درس فلسفه جغرافیای سیاسی)

جغرافیا علم فضا است. منظور از فضا چیست. از دید من، موضوع علم جغرافیا، ” فضای جغرافیایی ” است.

ایمانوئل کانت جغرافیدان و فیلسوف معروف آلمانی فضا را چارچوبی می دانست که محل استقرار پدیده ­ها و اشیا است. به نظر من، اگر نظر کانت درباره ماهیت جغرافیا تعقیب می­شد، بهتر جواب می داد.

نگاهی که من دارم نزدیک به نظر کانت است. من دیدگاه ساختاری/ کارکردی به موضوع علم جغرافیا دارم. جغرافیا موضوعش فضای جغرافیایی است. سوال این است که این فضا به عنوان موضوع علم جغرافیا، چه چیزی است؟ از دید من، فضا یک وجود سه بُعدی است که واقعی و عینی است، ممکن است عناصر، اجزا و  جنبه­های مرئی و نامرئی در این فضا باشد، ولی به هر حال وجودی است واقعی. واقعیت می­تواند مرئی یا نامرئی باشد. پس فضای جغرافیایی با اجزای محتوایی آن هم می­تواند متعین و مرئی باشد و هم می­تواند از جنبه­های نامرئی ولی واقعی برخوردار باشد، که در هر دو صورت قابلیت مطالعه و پژوهش علمی را داشته باشد.

این فضا، فضایی سه بُعدی دارای طول، عرض و ارتفاع است. بُعد عمودی فضا، قابل انعطاف است. فضای جغرافیایی آن فضای سه بُعدی­ای است که قلمرو زیست، فعالیت و حرکت یا مانور انسان و موجوداتِ زنده است. پس به هر مقدار که بشر بتواند قلمرو زیست، زندگی و فعالیت و حرکت خودش را گسترش بدهد، بهمان اندازه ابعاد فضای جغرافیایی نیز انعطاف پذیر خواهد بود. یعنی در ارتفاع، نیز فضای زمین پایه لایتناهی است و فضای جغرافیایی به عمق کهکشان­ها کشیده می­شود. اگر چه انسان کرۀ زمین را ترک می­کند و به فضای بین ستارگانی می­رود، اما آن فضای بین کهکشانی قاعده­اش روی زمین است. این فضا، فضایی است زمین محور و زمین­پایه. یعنی به هر مقدار که انسان به اعماق کهکشان­ها برود قاعدۀ این فضا، روی زمین خواهد بود. چرا؟ چون انسان موجودی زمینی و جزیی از اکوسیستم زمین است، و به هر کجا برود برای زنده ماندن ناگزیر است یا اکوسیستم زمینی را در کهکشانها بیابد و یا آنرا شبیه سازی نماید تا امکان زیست در فضا را داشته باشد.

انسان مجبور است مدل فضای زمینی و یا مقتضیات اکوسیستم زمینی را حتی در کرات آسمانی، حتی در پایگاه فضایی بین­المللی، حتی در کرۀ مریخ و کرات دیگر، برای اینکه بتواند زنده باشد در آنجا شبیه سازی کرده و یا بهمراه خود به آنجا ببرد. فضای جغرافیایی در ارتفاع، هر مقدار در اعماق کهکشان­ها گسترش پیدا کند، قاعده­اش روی زمین است و موجودی که این فضا را شکل می­دهد، این موجود جزو اکوسیستم زمین است. بنابراین عمر فضای جغرافیایی پایان پذیر نیست. انسان نمی­تواند در فضاهای غیر از سطح کرۀ زمین زندگی کند، الا اینکه اکوسیستم زمینی را در آنجا بیابد و یا شبیه­سازی کند یا شکل بدهد.

 تا انسان وجود دارد، به فضای جغرافیایی نیازمند است. فضای جغرافیایی نسبت به انسان و موجودات مربوطه یک هستی پیشینی است. فضای جغرافیایی، فضایی سه بُعدی است که قاعده­اش روی زمین است، ارتفاعش قابل انعطاف است، به اعماق کهکشان­ها کشیده می­شود، تا هرجا برود، این فضا ماهیت زمینی خواهد داشت. این فضا، موضوع علم جغرافیا است.

می توان گفت فضای جغرافیایی موجودی است که هستی واقعی و عینی دارد. فضای جغرافیایی در هر سطح و مقیاسی از میکرو تا ماکرو، هم ساختار دارد، هم کالبد دارد، هم سیستم دارد، هم کارکرد دارد، هم هویت دارد، هم در کلیت خود انعطاف پذیر است و هم به مثابه  زیستگاه سازه های انسانی و موجودات عالم عمل می کند.

بازدید کل: 16 , بازدید امروز: 2 

0 نظرات

ارسال نظر

XHTML: You can use these tags: <a href="" title=""> <abbr title=""> <acronym title=""> <b> <blockquote cite=""> <cite> <code> <del datetime=""> <em> <i> <q cite=""> <s> <strike> <strong>